Bu kitapta, gerek 1895 kırımı gerekse de 1915 Ermeni Tertelesi’nde, Dersim’de Ermeni halkının hem mülkiyetinin el değiştirmesi hem de dilini, dinini vekültürel bütünlüğünü yitirmesi, yaşadıkları topraklardan sürülmesi gerçeğinin peşine düşülüyor.
Dersimli  Ermenilerin önemli bir kısmı  yaşamlarını kurtarıyorlar belki ama mülkiyetlerini, inançlarını ve sosyal statülerini kaybediyorlar. Terteleden kurtulan Ermeniler Dersim’de değişik aşiretlerin yanında var olma mücadelesi veriyorlar ve bir tanığın ifadesiyle, sahibi oldukları topraklarda “maraba” oluyorlar…
Bu kitap, 1937-38 Dersim Tertelesi’nden sağ çıkan Vanklı ve Zımekli Hıristiyan Ermenilerin öykülerinden oluşuyor. 1915 Tertelesi’nden sonra Dersim’de kurumsal varlığı korunabilen tek ibadet yeri olan Halvori Surp Garabed manastırı bombalanarak yıkılıyor. Köydeki Aleviler ve Keşişin sülalesi katlediliyor ve tesadüfen kurtulan az sayıdaki aile fertleri de Türkiye’nin değişik yerlerine sürgüne gönderiliyor. Bu çalışmada söz konusu bireylerin öyküleri toplanıp gün ışığına çıkarıldı. Kaybedilmiş bu Hıristiyan topluluğun üyeleri Isparta, İzmir, Dersim, Bolu, İstanbul, Almanya ve Fransa’da bulundu, görüşmeler yapıldı. Tertele öncesi yaşamları, Tertele süreci, sürgün ve zorunlu iskân dönemi, Türkleştirme, İslamlaştırma, Alevileşme süreçlerine dair hatırlamaları ve yaşama tutunma biçimleri kaydedilerek birer belgeye dönüştürüldü.
Dersim, Osmanlı devleti için bir sorundu. Cumhuriyet Devleti de Dersim’i sorun görmeye devam etti/ediyor. Devletin tüm halkları Türkleştirme ve Sünni-İslamlaştırma politikası, yaklaşık 20 yıl (1926-1947) boyunca Dersim’de son derece planlı ve acımasızca uygulandı. Bu kitaba konu olan araştırma sürecinde, 1926 yılından itibaren uygulanmaya başlanan Şark Islahat Planı’nın 1947, hatta yer yer 1950 yılına kadar merkezi olarak uygulandığı çok net olarak görülmektedir.
“Keşiş’in Torunları” bir bakıma devletin Dersim meselesi içinde özel bir “Dersimli Ermeniler meselesi” olduğunun ipuçlarını veriyor.
“Dersim’in Kayıp Kızları-Tertele Çeneku” kitabını Nezahat Gündoğan ile birlikte yazan,   “İki Tutam Saç- Dersim’in Kayıp Kızları” ve “Hay Way Zaman” belgesel filmlerinin yapımcısı, araştırmacı Kazım Gündoğan bu çalışmayla okuru Dersim’in bir başka gerçekliğiyle buluşturuyor.

Kitap: Keşiş’in Torunları-Dersimli Ermeniler-1
Yazar: Kazım Gündoğan
Yayınevi: Ayrıntı-İstanbul, 2016

İletişim:  Ruhan Bilkay:  0530 243 95 57
Kitapla ilgili AGOS GAZERESİ’inde çıkan röportaj.

http://www.agos.com.tr/tr/yazi/14028/dersimliler-1915e-onceki-tertele-der